WUJUD TEMBUNG ING BASA JAWA

WUJUD (DHAPURING) TEMBUNG

Tembung-tembung punika miturut wujudipun utawi dhapuripun saged kapérang dados kalih golongan, inggih punika:

A. Tembung Lingga

B. Tembung ingkang sampun éwah saking lingganipun.

A. Tembung lingga inggih punika sadaya tembung ingkang dèrèng éwah saking asalipun.

Kadosta: jaranan, lingganipun: jaran

kepatèn, lingganipun: pati

karoban, lingganipun: rob

Déné tembung lingga ingkang dipunwastani asal utawi tembung ingkang dèrèng ngalami éwah-éwahan punika kathah-kathahipun saking tembung wod.

Tembung wod: suk, lajeng dados wonten tembung lingga pasuk, rasuk, rangsuk, susuk, isuk lan sanès-sanèsipun.

Tembung wod: pis, dados tembung lingga: tipis, tapis, kempis, dhepis, lan sapiturutipun.

Tembung wod: lur, dados tembung lingga: uwur, siwur, kawur, mawur, sawur, lan sapiturutipun.

Nanging boten sedaya tembung lingga wonten wodipun.

B. Tembung ingkang sampun éwah saking lingganipun.

Tembung ingkang sampun éwah saking linganipun, kapantha dados tigang golongan, inggih punika:

1. Tembung andhahan

2. Tembung ingkang dipunrangkep

3. Tembung camboran

4. Tembung wancahan

1. Tembung andhahan

Tembung tekuk saged dipunwangun dados tembung warni-warni, kadosta: ditekuk, panekuk, tinekuk, tekukan, tekuk-tekukan, lan sanès-sanèsipun. Tembung-tembug punika wau sadaya kasebat tembung andhahan.

Déné tembung lingga saged éwah dados tembung andhahan punika awit saking dayaning wuwuhan. Wujuding wuwuhan wonten warni tiga, inggih punika:

a. ater-ater, inggih punika wuwuhan ingkang mapanipun wonten ngajeng. Wujuding ater-ater wonten warni-warni, ing antawisipun:

hanuswara = nya, ma, nga, na ;

tripurusa (tak/dak, ko, di),

ku, ké, sa, pa, pi, pra, tar, kuma,

kapi, a, ma, pan, pang, lsp.

b. seselan, inggih punika wuwuhan ingkang mapanipun ing satengahing tembung, inggih punika: um, in, el, er.

c. panambang, inggih punika wuwuhan ingkang mapanipun ing pérangan wingking tembung, kadosta: a, i, e, an, en, ana, aké, na, né, ku, mu.

Pandhapukipun tembung andhahan saking tembung lingga, saha éwah-éwahanipun dipunwastani ngrimbag. Déné rimbag ing tembung punika wonten warni-warni namanipun, ing antawisipun: lingga andhahan, tanduk, tanggap lan bawa ka, pakon utawi hagnya, tandang lan sananta, sambawa, bawa, guna/adiguna, wisésa -na, bawa wacaka jawa wacaka, kriya wacaka karana wacaka. a. Lingga andhahan

Wonten sawetawis tembung ingkang sejatosipun sampun dados tembung andhahan, ananging dipunanggep kados tasih tembung lingga. Sebabipun amargi tembung wau tasih saged dipunwuwuhi ater-ater, panambang, lan seselan kados déné tembung lingga. Kados upaminipun:

omah, dados lingga andhahan somah, tembung somah saged kadamel andhahan malih upaminipun sesomahan.

ubeng, dados lingga andhahan kubeng, tembung kubeng saged kadamel andhahan malih upaminipun kinubeng. weruh, dadoslingga andhahan kawruh, tembung kawruh saged kadamel andhahan malih upaminipun dikawruhi.

Wondéné ingkang kagolong lingga andhahan inggih punika:

1) Tembung lingga ingkang pikantuk ater-ater sa, pa, pi, pra, tar, tra, ka. Tuladha:

sa	: sa + iji	= siji
	sa + olah	= solah
pa	: pa + omah	= pomah
	pa + mong	= pamong
pi	: pi + wulang	= piwulang
	pi + andel	= piandel
	pi + tutur	= pitutur
pra	: pra + kara	= prakara
	pra + lambang	= pralambang
	pra + jurit	= prajurit
ka	: ka + ubeng	= kubeng
	ka + wruh	= kawruh
	ka + arsa	= karsa

sadaya tembung ingkang pikantuk ater-ater sa, pa, pi, pra, ka, kalebet jinising tembung aran.

tar	: tar + tamtu	= tartamtu
	tar + buka	= tarbuka
	tar + waca	= tarwaca
	tar + kadhang	= tarkadhang

2) Tembung lingga ingkang oleh ater-ater pan (ny), pam, pang. Kayata: pan: pan + tiyung = pantiyung

pan + telung = pentelung

pan + colot = pencolot

pan + thèlès = penthèlès

pan + jete = penjété

pan + dhelis = pendhelis.

Sadaya tembung ingkang pikantuk ater-ater pan (ny), pam, pang, kalebet jinising tembung kahanan.

3) Tembung lingga ingkang pikantuk seselan: er, el.

Sejatosipun seselan er, el punika seselan ingkang namung sawarni, pramila kala mongsa lajeng saged lira-liru. Kadosta krelip utawi klelip. Wondene pangetrapipun ing tembung wonten ing sawingkingipun aksara purwanipun lingga, tuladha: k (er) + elip g (er) + andhul b (el) + èbèr g (el) + ereng

Tembung ingkang apurwa swara menawi pikantuk seselan el, er, purwanipun dipukantheni k.

Tuladha: abang + er	: krabang (krabing)
engkat-engkit	: krengkat-krengkit
enggas-enggos	: krenggas-krenggos
enggèh	: krenggèh
ogèl	: krogèl
uget	: kruget
èwèr	: klèwèr
éwa	: kléwa
uwer	: kluwer